سردرد و تشدید حملات میگرن در روزهای آلوده یک پدیده شایع است و مکانیسمهای مختلفی در بروز آن نقش دارند. آلایندههای هوا، به ویژه ذرات معلق ریز (PM2.5)، مستقیماً بر سیستمهای عصبی و عروقی مغز تأثیر میگذارند و باعث ایجاد یا تشدید درد میشوند.
آلودگی هوا از طریق سه مسیر اصلی زیر به سیستم عصبی بدن حمله میکند و محرک سردرد میشود:
این مکانیسم اصلیترین عامل در تحریک میگرن است.
ورود آلایندهها: هنگامی که ذرات معلق ریز (PM2.5) استنشاق میشوند، به عمق ریهها نفوذ کرده و وارد جریان خون میشوند.
پاسخ ایمنی: بدن این ذرات را به عنوان عامل بیگانه شناسایی میکند و یک پاسخ التهابی را آغاز میکند.
التهاب مغزی: این التهاب از طریق خون به مغز منتقل میشود و باعث تحریک اعصاب سهقلو (Trigeminal Nerve) میشود. تحریک این عصب منجر به آزاد شدن نوروترانسمیترهای درد و مواد شیمیایی التهابی (مانند CGRP) شده که در نهایت باعث گشاد شدن رگهای خونی مغز و ایجاد درد مشخص میگرن یا سردردهای تنشی شدید میشود.
این عامل به ویژه برای آلایندههایی مانند مونوکسید کربن (CO) و دیاکسید کربن (CO2) اهمیت دارد.
جایگزینی اکسیژن: مونوکسید کربن توانایی بسیار بالایی در اتصال به هموگلوبین خون دارد (حدود ۲۵۰ برابر بیشتر از اکسیژن). در هوای آلوده، مونوکسید کربن جایگزین اکسیژن در گلبولهای قرمز میشود.
هیپوکسی (کاهش اکسیژن): این فرآیند منجر به کاهش اکسیژنرسانی به بافتهای حیاتی، از جمله مغز، میشود.
سردرد جبرانی: مغز در پاسخ به کمبود اکسیژن (هیپوکسی)، با گشاد کردن عروق خود تلاش میکند خون بیشتری به بافت مغز برساند. این گشاد شدن ناگهانی رگها خود میتواند یک محرک قوی برای شروع سردرد و میگرن باشد.
نیتریک اکسید: آلایندههایی مانند دیاکسید نیتروژن (NO2) و ازن میتوانند باعث افزایش تولید ترکیبات فعال نیتروژن در بدن شوند. اکسید نیتریک (Nitric Oxide) یک گشادکننده عروق قوی است و از مدتها پیش به عنوان یک عامل کلیدی در شروع حملات میگرنی شناخته شده است.
استرس اکسیداتیو: آلایندهها با ایجاد استرس اکسیداتیو (آسیب به سلولها در اثر رادیکالهای آزاد) در سلولهای عصبی و اندوتلیال (جدار رگها)، سلامت عروق مغز را مختل کرده و آستانه تحریکپذیری مغز را برای بروز سردرد پایین میآورند.
به طور خلاصه، آلودگی هوا با ایجاد التهاب، کاهش اکسیژنرسانی و اختلال عروقی در مغز، اعصاب حساس به درد را تحریک کرده و باعث سردرد یا تشدید حملات میگرنی در افراد مستعد میشود.